Centiyane kökü (Gentiana lutea)

Yöresel adları: Sarı gentiyan, sivri kökü, defne yezit, centiyan, güşadotu.

Bitki özellikleri: Genellikle 1700 metreden yüksek dağlık bölgelerde yetişir. Ülkemizde ender rastlanan bir bitkidir. Bilinçsizce top landığı için, ülkemizde olduğu gibi, Avrupa ülkelerinde de soyu tükenmek üzeredir. Bu nedenle, örneğin Almanya’da koruma altına alınmış, toplanması kesinlikle yasaklanmıştır.

100-110 cm yükseklikte, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Güzel sarı çiçeklerini ancak yıllar sonra oluşturabilir. Temmuz-eylül aylarında çiçeklenir. Silindir biçiminde parçalardan oluşan kök, 20-30 cm uzunluğa ulaşır. Genellikle kireçli topraklarda yetişir

Bileşim: Acı maddeler (özellikle gentiopikrin ve yakın geçmişte bulunan amarogentin), az miktarda tanen, uçucu yağ, şeker ve müsilaj.

Toplama ve hazırlama: Şifalı bitki satıcılarından temin edilmeye çalışılmalıdır. Yurt dışından temin edilmesi doğru olur.

Kullanım alanları ve biçimleri: Öteki acı madde gruplarından başlıca ayrıcalığı, içerdiği tanen maddesinin etkisiz kalacak kadar az ve acı maddelerin en acısı olarak bilinen amarogentin maddesinin en yoğun etkiye sahip olmasıdır. Bu özelliklerinden ötürü, sindirim sistemi hastalıklarını, sistemde hiçbir rahatsızlığa yol açmadan tedavi edebilen başlıca bitkilerden biri olarak kabul edilir. Öncelikle, sindirim için gerekli mide salgılarını arttırarak, iştahsızlığa yol açan sindirim yetersizliğinin ve şişkinliğin nedenlerini ortadan kaldırır. Ama yüksek miktarda mide asidi salgılanmasından kaynaklanan mide ve onikipar makbağırsağı ülserlerinde kullanılmamalıdır. Centiyane çayı ile, safrakesesi salgıları da olumlu yönde etkilenebilir. Bitkinin içerdiği acı maddeler, önce ağız mukozası ile temas ettiğinde, sonra da orga nizma tarafından emildiğinde, iyileştirici refleksleri başlatır. Ayrıca, dolaşım sistemini uyarıcı etkiye sahip olduğu da bilinir.

Centiyane çayı: Yarım tatlı kaşığı ince kıyılmış kök, 1 bardak suda 4-5 dakika hafif ısıda kaynatılır, süzülür ve tatlandırılmadan içilir. Çay, yemeklerden önce, sıcakken içilmelidir. Bitki çayının içerdiği acı mad deler ve az miktarda tanen bazı bünyeleri rahatsız edebilir. Bu durum da, acı maddelerin etkisini azaltacak ve tanen maddesini tümüyle devre dışı bırakacak bir demleme biçimi uygulamak gerekir. Soğuk suda demleme biçimidir bu. Aynı miktarda ince kıyılmış kök 1 bardak suya eklenir, 7-8 saat bekletilir, süzülür ve ılıklaştırılarak içilir. Tatlandır maya çalışılmamalıdır, çünkü tatlandırılması mümkün değildir.

Yan etkiler: Önerilen dozajlara uyulduğunda, bilinen hiçbir yan etkisi yoktur. Ama çok yüksek kan basıncından şikayetçi olanların, mide ve onikiparmakbağırsağı ülseri çekenlerin ve hamilelerin kullan maması doğru olur. Ayrıca, çok ender olmakla birlikte, acı madde droglarına karşı alerjisi olanların ve kullanım sonrası baş ağrısı çeken lerin bu tür acı madde droglarından uzak durmaları önerilir.